§24. ДАВЛАТИ ҒУРИЁН

 

СУЛОЛАИ ШИНАСБОНИЁН. Сулолаи Шинасбониёи аз тоҷикони кӯҳистони Ғури Хуросон буда, асосгузори он Шинасб ибни Хурнак аст. Аз номи ҳамин шахс сулолаи мазкур номи "Шинасбониён"-ро гирифтааст. Давлати ташкилкардаи Шинасбониён дар таърих бо номи Ғуриён машҳур аст. Шаҷараи сулолаи Шинасбониён аз аввали асри VIII оғоз шудааст. Ин вақт Шинасб ҳокими вилояти Ғури Хуросон буд.

Амири аввалини Ғур Фулоди Ғурӣ ном дошт. Ӯ ба Абӯмуслим бар зидди Уммавиён ёрӣ расонда, барои ба сари ҳокимият омадани сулолаи Аббосиён саҳм гузоштааст. Аз ҳамин вақт сар карда, халифаҳои сулолаи Аббосиён дар вилояти Ғур ҳокимиятро ба ихтиёри Шинасбониён супурданд.

Дар замони ҳукмронии  сулолаи Тоҳириён, Саффориён, Ғазнавнён ва Салҷукиён, яъне дар тӯли қариб 300 сол дар вилояти Ғур сулолаи Шинасбониён ҳокимиятро аз даст надод. Ғазнавиён барои ба худ тобеъ кардани ин вилоят кӯшншҳои зиёд карданд, вале муроде ҳосил карда натавонистанд. Шинасбониён истиқлолияти Ғурро сарбаландона муҳофизат карданд.

ТАЪСИСИ ДАВЛАТИ ҒУРИЁН. Таъсиси давлати Ғуриён ба номи Изуддини Ҳусейн зич вобаста аст. Ӯ дар охири солҳои 40- уми асри XII ба тахти амирии Ғур нишаста, ин давлатро таъсис намуд. Изуддин ҳафт писари ғайратманд дошт. Онҳо дар пурзӯр ва васеъ намудани давлати Ғуриён захмати зиёд ба харҷ додаанд. Ҳар кадомашон сарварии яке аз ноҳияхои Ғуру Бомиёнро ба ӯҳда гирифта, онро ободу зебо мекар- данд ва барои худ пойтахт ҳам месохтанд. Баъд аз вафоти Изуд- дин нисаронаш бо маслиҳат ба яке аз бародарон итоат карда, ӯро ха.ччун султон эътироф намуданд.

Султони нахустини Ғур Сайфиддини Сурӣ буд. Ӯ шаҳри Остияро пойтахти давлати худ интихоб намуд. Бародараш, ки Қутбиддин ном дошт, ноҳияеро идора мекард, ки ҷои хушбоду ҳаво буд. Ӯ дар он ҷо бо номи

 

-115-

 

Фирӯзкӯҳ шаҳре бино кард. Дере нагузашта, ин шаҳр пойтахти тамоми Ғур ва баъд давлати Ғуриён шуд.

Аз пурзӯршавии давлати Ғуриён Ғазнавнён ба ташвиш афтода, беш аз пеш кӯшиш ба харҷ медоданд, ки дар сулолаи Шинасбониён ихтилоф ба миён оранд. Ба душманони Ғуриён ниҳоят муяссар шуд, ки дар байни бародарон низоъ андозанд. Натиҷаи ҳамин буд, ки Қутбиддин аз бародарони худ бо сабаби ҷиддие ранҷида, ба дарбори Баҳромшоҳи Ғазнавӣ рафт. Вале соли 1147 Ғазнавнён ӯро ваҳшиёна куштанд. Ин хабарро шунида Сайфиддини Сурӣ ба муқобили Ғазнавиён лашкар кашид. Баҳромшоҳи Ғазнавӣ аз Сайфиддин сахт шикаст хӯрда, ба Ҳиндустон фирор кард. Сайфиддини Сурӣ дар Ғур ҳокимиятро ба бародараш Бахриддини Сом дода, худаш ба тахти Ғазна менишинад. Вале баъди чанде Баҳромшоҳ бо лашкари анбӯҳ ба Ғазна баргашта. Сайфиддинро аз тахт сарнагун ва қатл мекунад.

Ин кирдори Баҳромшоҳ боиси каҳру ғазаби Шинасбониён шуда, онҳо роҳи интиқомро пеш гирифтанд. Баҳри иҷрои ин

 

Расми 75. Харитаи Салтанати Ғуриён.

 

-116-

 

мақсад Баҳриддини Сомӣ ба Ғазна лашкар кашид, вале ногаҳон дар роҳ вафот кард. Ба тахти амирии Ғур бародари ӯ Алоуддин нишаста, ҳамон замон ба Ғазна лашкар кашида ва онро бомуваффақият ба даст даровард. Ғазнавиёни ҷон ба саломатбурда ба Ҳиндустон фирор карданд. Бо фармони Алоуддин Ғазна оташ зада шуд. Барои ин кораш ӯ "Алоуддини Ҷаҳонсӯз" ном гирифтааст.

Дар замони ҳукмронии Алоуддин давлати Ғуриён ниҳоят пурзӯр шуд. Алоуддин ҳатто бар зидди Султон Санҷари Салчуқӣ ҳам лашкар кашид, вале бо сабаби хиёнати лашкарҳои туркии худ шикаст хӯрда, ба Султон Санҷар асир афтод. Бо сабаби он ки ин вақт қабилаҳои оғузҳо ба давлати Ғазнавиён тохтутоз карда, онро хароб мекарданд ба Султон Санҷар иттифоқчии пурзӯре лозим буд ва шахсияти ӯро дар Алоуддини асирафтода дарёфт.

 

Султон Санҷар бо Алоуддин ба муқобили оғузҳо иттифоқ баст. Ба ин нттифоқ Алоуддин ҳам эҳтиёҷ дошт. Баъд аз вафоти Алоуддин ба тахти подшоҳии Ғуриён писари ӯ - Сайфиддин менишинад. Ҳам ба ӯ ва ҳам ба додарзодааш Ғиёсиддин лозим омад, ки давлати Ғуриёнро аз тохтутози харобиовари оғузҳо ҳимоя кунанд.

Дар Солҳои 60-ум ва 70-уми асри XII давлати Ғуриён вилоятҳои Ғур, Бомиён, Ғарҷистон, Довар, Бӯст, Тулақ. Хирот, Фунанч, Толикон, Анд- хӯд. Маймана, Форёб, Панҷдеҳ, Марворуд ва Балхро дар бар мегирифт.

Султон Сайфиддин дар яке аз ҷангҳои зидци оғузҳо аз дасти як аскари

 

-117-