¤ Саҳифаи аслӣ
¤ Рӯйдодҳои муҳимтарини таърихи асрҳои миёна

 

 

Гузариш ба саҳифаи |80|81|82|83|84|Интиҳо|

 

§ 17. ДАВЛАТИ ТОҲИРИЁН

 

СУЛОЛАИ ТОҲИРИЁН. Асосгузори давлати Тоҳириён Тоҳир мебошад. Тоҳир ибни Ҳусейн аз ашрофзодагони тоҷики шаҳри Фушанги Ҳирот буд. Ин шаҳр алҳол Зиндаҷон ном дорад.

Гарчанде ки Тоҳир асосгузори сулолаи Тоҳириён аст, вале тибқи шаҷараномаи ин сулола пеш аз ӯ 9 пушти дигар гузашта будааст. Онҳоро аз аввал то Тоҳир бо тартиби пайдарҳамӣ ном мебарем: Баҳром, Мои Хусрав, Бодон, Асъал, Зурайқ, Моҳони Фушангӣ, Зурайқ, Мусъаб ва Ҳусейн.

Чи тавре ки ба шумо азмавзӯъи "Хилофати Аббосиён" маълум аст, халифаҳои Бағдод ба муттаҳидии Хилофат ва ба худ тобеъ кардани тамоми музофотҳои он муваффақ шуда натавонистанд. Яке аз чунин музофотҳо Эрон буд. Барои ҳамин онҳо маҷбур мешуданд, ки аз ҳокимони бонуфузи маҳаллӣ ёрӣ талабанд. Аҳволи халифа Маъмун (813-833) маҳз ҳамин тавр буд.

Расми 44. Давлати Тоҳириён.
 

-80-

 

Расми 45. Вайронаҳои шаҳри Бам.

Тоҳир ибни Ҳусейн ба халифа ёрӣ расонд, то ки ӯ ҳокимияти худро дар Бағдод нигоҳ дошга тавонад.

Ба ивази хизмати сазовор Маъмун аъзоёни хонадони Тоҳириёнро дар хилофати Бағдод ба вазифаҳои баланди давлатӣ сарфароз гардонд. Масалан, Мансур ибни Талхаро ҳокими Марву Хуросон ва Абдулло ибни Тоҳирро ҳокимн вилояти Табаристон таъйин кард.

ТАЪСИСИ ДАВЛАТИ ТОҲИРИЁН. Маъмун музофотҳои калонтарини дар қисмати шарқибудаи Хилофат - Хуросон ва Мовароуннаҳрро соли 821 ба ихтиёри Тоҳир ибни Ҳусейн супорид. Ин сана оғози салтанати давлати Тоҳириён ба ҳисоб меравад.

Баъди соли 651 аз тарафи Марвоннёни Уммавӣ барҳам дода шудани давлати Сосониён дар Эрону Хуросон ва Мовароуннаҳр ноибони халифаҳои араб ҳукмронӣ мекарданд. Тоҳир ибни Ҳусейн баъди 170 сол дар ин ҷо ба ҳукмронии сулолаи тоҷикон ибтидо гузошт. Вале ӯ Хуросонро зиёда аз 2 сол идора карда натавонист.

Ҳангоми ҳукмронии худ Тоҳир нбни Ҳусейн эълон кард, ки давлати ӯ соҳибистиклол аст. Ба ин эълони худ ӯ халифа Маъмунро ранҷониданӣ буд. Марги бармаҳал нагузошт, ки Тоҳир давлати Тоҳириёнро то ба охир соҳибистиклол кунад. Гузашта аз ин, баъди марги Тоҳир давлати Тоҳириён мумкин буд аз байн равад. Барои Тоҳириён, хушбахтона, он вақт Маъмун агар мехост ҳам, дар Хуросон ноиби дилхоҳи худро таъйин карда наметавонист, чунки мардуми ин ҷо ба ӯ итоат намекарданд. Аз ин рӯ,  ночор маҷбур шуд, ки писари Тоҳир Талҳаро ҳокими ин музофоти калони хилофат таъйин кунад, вале на ҳамчун ба

 

-81-


 

Расми  46. Гӯри Яъқуби Лайс. Акс аз Сиистониома

давлати соҳибистиқлоли Тоҳириён. Дар замони ҳукмронии Талҳа (822-828) Хуросон соҳибистиқлол набошад ҳам, бемайлон бо ҳамин роҳ мерафт.

Дар замони ҳукмронии Талҳа ибни Тоҳир давлати Тоҳириён акнун на аз Бағдод, балки аз пойтахти ин давлати нав - Нишопур идора карда мешуд. Тамоми корҳои давлатӣ аз рӯи амри Талҳа сурат мегирифтанд. Тобеияти давлати Тоҳириён ба Хилофати Аббосиён танҳо дар он ифода меёфт. ки Талҳа ҳар сол аз халқ андоз ҷамъоварӣ намуда, ба хазинаи халифа мефиристонд. Инчунин Тоҳириён ҳангоми лашкаркашиҳои халифа бо лашкари худ ҳамроҳи ӯ буданд.

Талҳа намегузошт. ки намояндагони халифа ба корҳои дохилии давлати Тоҳириён дахолат кунанд. Ӯ Ҳамза ном намояндаи вилояти Сиистонро барои он саркӯб кард, ки ӯ баҳри гаравондани суннимазҳабон ба мазҳаби шиъа даст зада буд, гарчанде ки ин вилоят то иқдоми Ҳамза ҳанӯз дар ҳайати давлати Тоҳнриён набуд. Баъди саркӯб карданн Ҳамза Талҳа Сиистонро ба давлати худ ҳамроҳ кард.

Баъди вафоти Талҳа дар вазифаи ҳокими Хуросон ӯро писараш - Алӣ иваз намуд, вале ҳокими нав дар натиҷаи сӯиқасд кушта шуд. Ин тоҳирӣ бо ҳидояти халифа ба Миср лашкар кашида, онро бо яке аз шаҳрҳои ободу зебояш Искандария аз нав ба Хилофати Аббосиён ҳамроҳ кард.

Дар замони ҳукмронии Абдуллоҳ ибни Тоҳир давлати Тоҳириён бо тамоми унсурҳояш таъсис ёфт ва халифаҳо дигар бар ӯ фармонфармоӣ карда наметавонистанд.

ИҚТИДОРИ ДАВЛАТИ ТОҲИРИЁН. Абдуллоҳ ибни Тоҳир кӯшиш ба харҷ дод, ки ҳудудҳои давлати худро васеъ кунад. Ӯ Мовароуннаҳрро ба воситаи хонадони Сомониён идора мекард. Ӯ Нӯҳ нбни Асади Сосонӣ - ҳокими саркаши Истаравшанро, ки даъвои ҳукмронии Мовароуннаҳрро дошт, дастгир карда, ба шаҳри Нишопур, назди Абдуллоҳ равон кард.

 

-82-

 

Абдуллоҳ ибни Тоҳир барои соҳибистиклол шудани давлати Тоҳириён ва аз ҳисоби Мовароуннаҳр васеъ кардани ҳудудҳо, пешрафти хоҷагию тиҷорат ва маданияти он хизмати бузург кардааст. Ӯ бо маънии пурра амири давлати Тоҳириён буд. Мисоле дар ин бора шаҳодат медиҳад. Солҳои 834-835 дар Сиистон хушксолии шадид ба амал омад ва мардум ҳоли табоҳ доштанд. Бо амри Абдуллоҳ аз хазинан давлатӣ ба мардуми гуруснаи ин вилоят 300 ҳазор дирам тақсим карда шуд.

Баъд аз вафоти Абдуллоҳ ба тахти подшоҳии Тоҳириён Тоҳир ибни Абдуллоҳ, ки ӯро Тоҳири II ҳам меноманд. менишинад. То ин вақт ҳокимият ва давлати Тоҳириён чунон пурзӯр шуд, ки баъзе аз намояндагонаш дар идораи Хилофати Аббосиён ҳам ширкат меварзиданд. Масалан, халифа Восиқ пешннҳоди Тоҳири II дар бораи додараш - Муҳаммадро ба вазифаи лашкаркаши Бағдод таъйин кардан бо дилу ҷон қабул кард.

Тоҳир ибни Абдуллоҳ соли 862 вафот кард ва ба тахти подшоҳии Тоҳириён тоҳирии охирин - Муҳаммад ибни Абдуллоҳ нишаст.

Ин вақт сулолаи дигари тоҷикие, ки Саффориён ном дошт, ба майдон баромад. Соли 813 Яъқуб ибни Лайси Саффорӣ пойтахти Тоҳирнён - шаҳри Нишопурро ишғол намуда. Муҳаммадро асир гирифт. Ҳамин тариқ, давлати Тоҳириён барҳам хӯрд.

 

 

РАФТАНИ ЯЪҚУБ БА ХУРОСОН

ВА ФАНО ГАНГГАНИ ДАВЛАТИ ТОҲИРИЁН

(Аз "Таърихи Сиистон")

Пас Яъқуб рӯзгоре ба Сиистон бибурд. Боз қасди Хуросон кард. Ва Ҳайс ибни Завунакро халифаи хеш кард дар Сиистон бар Сиистон... Ва чунин гуфт, ки ба талаби Абдуллоҳ ибни Муҳаммад ибни Солеҳ ҳамеравем. Ва Абдуллоҳ ибни Муҳаммад ба Нишопур буд, ба наздики Муҳаммад ибни Тоҳир.

Чун ба дари Нишопур омад, расул фиристод сӯи Муҳаммад Тоҳир, ки ман ба саломи ту хоҳам омад. Абдуллоҳ ибни Муҳаммад Муҳаммад ибни Тоҳирро гуфт: "Омадани ӯ ва саломи ӯ савоб нест, сипаҳ ҷамъ кун, то ҳарб кунем". Муҳаммад ибни Тоҳир гуфг: "Мо ба ӯ ҳарб барнаёем ва чун ҳарб кунем,  ӯ зафар ёбад ва моро ба ҷои осеб расад". Чун Абдуллоҳ ибни Муҳаммад ибни Солеҳ чунон дид, бархост ва ба Домгон шуд.

Ва Яъқуб ба дари Нишопур фуруд омада буд. Муҳаммад ибни Тоҳир ҳамаи вузарову ҳуҷҷоби пеши Яъқубро фиристод ва дигар рӯз худ барнишаст ва наздики Яъқуб шуд. Чун фуруд омад ва хост, ки бозгардад, Яъқуб фармуд Азиз ибни Абдуллоҳро, ки инонро ҳама маҳбус кун. Азиз ҳамаро боздошт ва бандҳо барниҳод - Муҳаммад ибни Тоҳирро ва хавосси ӯро тамом.

Ва сабаб он буд, ки ин банд барниҳодан ва боздоштани эшон ва қасди Яъқуб ба эшон, ки рӯзе ба он айём ба ҳарби Зинтапил ба Бӯст ва ӯро бикушт...

 

 

 

-83-

 

ЛУҒАТ

Шаҷара – дарахт, бо ин ном сулоларо низ номбар мекунанд.

Амир - сарвари давлати исломӣ.

Ҷаззоб - дилкаш.

Муқтадир - пурқувват.

Умури давлатӣ - идораи давлатӣ.

 САВОЛ ВА СУПОРИШҲО

1.         Дар бораи сулолаи тоҷикии Тоҳириён маълумот диҳед.

2.         Сабабаш чӣ буд, ки халифаҳои Аббосиён аъзоёни сулолаи Тоҳириёнро дар Хуросон ҳоким таъйин мекарданд?

3.         Давлати Тоҳириён кай таъсис ёфтааст?

4.         Давлати Тоҳириёни аҳди Талҳаро шарҳ диҳед.

5.         Пойтахти давлати Тоҳириёнро ном баред.

6.         Давлати Тоҳириён дар замони ҳукмронии Абдуллоҳ ибни Тоҳир оё пуриқтидор буд?

7.         Халифа Восиқ кадом пешниҳоди Тоҳири II-ро қабул кард?

8.         Муносибати байниҳамдигарии Тоҳириён ва халифаҳои Аббосиён чӣ тавр сурат мегирифтанд?

9.         Давлати Тоҳириён оё мустақил буд?

10.     Тоҳириён давлати худро чӣ тавр идора мекарданд.

11.     Давлати Тоҳириён кай ва чӣ тавр барҳам хӯрдааст?

 

-84-

Гузариш ба саҳифаи |80|81|82|83|84|Ибтидо|

Ба қафо

     Гузариш ба банди (§)

Ба пеш

 

ФХДТТ ©2010

Сайт управляется системой uCoz